धेरै दिन भयो ब्लग मा लेख्न नसकेको । खासै ब्य्स्त पनि होइन,फुर्सद पनि छैन । हालै नेपाल साप्ताहिक बाट कान्तिपुर दैनिक मा जानु भएका दिपक अधिकारि दाई ले कोसेली हेर्नु हुने भएछ । मेरो लेखकहरु सँग राम्रो चिन्जान भएकाले अन्तर्वाता लिन भन्नु भयो । मन्जुश्री थापाको नाम दिनु भएको थियो । दुई दिन सम्म मन्जुश्री ले फोन उठाउनु भएन । तेस्रो दिन फोन उठ्यो । कुनै पुरुष को आवाज थियो । उहा त आजै बिदेश जानु भयो भन्ने खबर पाइयो । त्यस पछी मैले नयाँ लेखक सँग जाने भए । रमेश बिकल सँग अन्तर बार्ता लिसकेको छु । चाडै पाठक हरुले कोसेली को पाना मा पढ्न सक्नुहुनेछ ।

दसैंमा रागा मार्न लागेको ।

टिका लगाउदै एक साथी

आगनमा दिदी बहिनी सँग टिका लगाउदै एक साथी

दुई दिदी बहिनी फुलको माझमा

फुलको माझमा हसिलो मुहार

एक बालक दशैको समय मा ।

बिराटनगरबाट नाटक देखाउन आएका युबतिहरु,जानकी तामाङ,अस्मिना भट्ट,सिता न्यौपाने र दीपा पोखरेल(बाँया बाट)

नाटक देखाउन कर्णाली बाट आएका युबाहरु

बाजुराबाट फर्केर
यहि कारतिकको २० गते म काठमाडौ पुगे । एक महिना लामो बाजुरा बसाइ पछि । तिहार
त्‍यति रमाइलो भएन ,दसै त ठिकै भयो । तिहार मा सेलरोटिखान पाइएन । झिलीमिली
बत्तती पनि बाल्‍न पनि बाल्‍न पाइएन । नजिकैको हजुरअामा बितेकाले जुठो मानियो । तैपनि साथीको मा गएर सेलरोटि खाइयो । रमाइलो गरियो । दसैमा गाउ गएर खिचेका फोटाहरु केहि हप्‍ता पछि राख्‍नेछु ।

हटेरुको लस्‍कर

(नरेन्द्र रौले )
(नाटक देखाउन काठमाडौ छिरेका कणालीका युवा युवती सँगको कुराकानी)

श्रीनगर-९, गमगढीको इमा गाउ“की हुन्, माया खड्का, १९ । चार महिनाअघि काठमाडौ“ पसेकी माया जन्मथलो पुग्न आतुर छिन् । राजधानीको परविेश उनलाई त्यति मन परेको छैन । सहरको धूलो, धूवा“, होहल्ला र भीडभाडदेखि टाढा श्रीनगरको चिसो हावा र पानी पिउन चाहन्छिन् । असोजको पहिलो साता गुरुकुलको कुनामा स्थानीय लवजमा गुनासो गरनि् उनले, "काठमाडौै“ आएको तीन महिना भयो । त्यति राम्रो लागेन । मान्छे पनि फरक रहेछन् । यिनका दिक्काइले मेरो दिमाग तातिहाल्यो । कहिले घर जाउ“ला भन्ने भइगयो ।"मुगुको गमगढीकी सावित्री मल्ल पनि राजधानीमै छिन् । श्रीनगर गाउ“बाट काठमाडौ“ आइपुग्दा सुरुमा उनलाई रमाइलो लाग्यो । विस्तारै उनमा सहरप्रतिको मोह घट्दै गयो । अहिले त उनलाई घर पुग्ने हतारो छ । भन्छिन्, "घरको साह्रै सम्झना आइरहेको छ । जतिखेर पनि चिन्ता लाग्छ । घर कहिले पुगौ“ला भन्ने सोचेकी छु ।"सावित्रीको घरदेखि तीन घन्टा टाढा छ, राराताल । स्कुल, कलेज पढ्दा थुप्रैपटक वनभोज खान रारा पुगेकी छन् । राराको किनारमा ओखर फुटाएको, काफल र गचे“लो टिपेर खाएको बिर्सर्ेे छैन । राराले छाल हानेझ“ै गाउ“घरको सम्झना उनको मुटुमा उर्लिरहेको छ । माया र सावित्रीजस्तै कर्ण्ाालीको मुगुबाट एक दर्जन युवकयुवती गत असारमा राजधानी आइपुगे । उनीहरूको उद्देश्य थियो, नाटक खेल्न सिक्ने, नाटक देखाउने र मुगुमा नाटकघर बनाउने । दर्ुइ महिनासम्म गुरुकुलको सान्निध्यमा धेरै कुरा सिके उनीहरूले । फर्केर जाने बेला नाटक देखाउन भनेछन्, निर्देशक सुनील पोखरेलले । कर्ण्ाालीकै विषयवस्तुलाई लिएर नाटक तयार भयो । सुरुमा 'हाट' शर्ीष्ाक दिएर नाटक तयार भएको थियो । नाटक पर््रदर्शनको दर्ुइ दिनअघि त्यसको शर्ीष्ाक फेरयिो, 'कर्नाली दख्खिन बग्दो छ' । स्थानीय भाषामा भारतमा काम गर्न जानुलाई हाट जानु भनिन्छ । तिनै हाट जानेहरूको कथा छ यसमा । समग्रमा भोकमरी, अशिक्ष्ँा, गरबिी, बिजुलीबत्ती र स्वास्थ्य उपचारको अभाव, भौगोलिक विकटता, राज्यको कर्ण्ाालीमा कमजोर उपस्थितिलगायत अभावैअभावको पीडा बोकेको छ नाटकले ।दरिय, बिहान यै रारा तालमार्सर्ूय उदाउ“दाछन्दरिय, डा“फे, मुनाल कोइली चरीयै ठौर रमाउ“दाछन् ।यसै देउडा गीतमार्फ सौर्न्दर्यले भरपिर्ूण्ा रारातालको बखान गर्छन् कलाकारहरू । छम्छमी देउडा नाच्छन् । दर्शकहरू तानि“दै तानि“दै जान्छन् र पुग्छन् मुगुमै । कर्ण्ाालीको भाषा, भेषभूषा, कला र संस्कृति नाटकका आकर्षा बने । त्यसैले होला, गुरुकुलमा घुइ“चो बढेको । नाटक यति लोकप्रिय भयो कि निर्धारति मितिभन्दा दर्ुइ दिन लम्बियो । भीड दिनप्रतिदिन बढेको बढ्यै ।मुगुबाट पहिलोपटक काठमाडौ“ आउनेहरूमा कविराज भाम, नन्दकेशर भाम, दर्ुगा हितान, माया खड्का, हीरा बिजुली, सावित्री मल्ल थिए । सुमन मल्ल, मीन भाम, प्रेम रावलचाहि“ पहिले पनि आएका थिए । कोही यतै पढ्थे । कोही पढाइ पूरा गरी उतै गए । काठमाडौ“ पहिलोपटक आउनेहरूले नया“ अनुभव र ज्ञान बटुले । काठमाडौ“लाई सोचेभन्दा एकदम फरक र नौलो पाए, कार्कीबाडाका कविराज भाम, १८, ले । काठमाडौ“मा ठूलठूला महल देख्दा आर्श्चर्यचकित भए । भन्छन्, "यी महलहरू पनि मानिसले बनाएका हुन् भन्ने लाग्यो । दिमाग ठीक ठाउ“मा रहेन ।" कविराजस“ग पनि हाट गएको अनुभव छ । कामको सिलसिलामा भारत पसेका कविले १७ महिना कुल्ली काम गरे । ८ कक्ष्ँा पढेर छाडेका थिए उनले । "म अब ६ कक्षाबाट फेर िपढ्दैछु," जोसिलो पारामा भने । गाउ“मा भइदिएको बेला घास काट्ने, हलो जोत्ने र कुल्ली काम गररिहेका हुन्थे कवि । यता दिनको तीन/तीनपटक नाटक देखाइरहेका छन् ।भामबाडाका हीरा बिजुली १० कक्षा पढ्दा छाडेर हाट गए । द्वन्द्वले गर्दा गाउ“मा बस्न सक्ने स्थिति थिएन । चार वर्षभारतमा काम गर्दै बित्यो । लामो समयपछि फेर िफर्किए मुगुमै । चार्डपर्व र कसैको विवाह हु“दा उनी दमाहा र अन्य बाजा बजाउ“छन् । नून, तेल, मट्टीतेल ल्याउन चार दिन लगाएर दैलेखको चुप्रा बजार झर्नुपर्छ । यार्चागुम्बा टिप्न करान बेल्टका लेक चहारेका तिनैलाई अहिले काठमाडौ“ पाइलो टेक्दा नौलो लाग्यो । "मुगुभन्दा यहा“ धेरै सुविधा रहेछ । हामी त अभावमा बा“चेका मान्छे । तर, यहा“का केटीहरूको फेसन देख्दा त छक्कै परे“," हीराले आफ्नो अनुभव बाडे ।
जस्तोसुकै भूमिकामा जमेर मान्छेलाई हसाउन र रुवाउन सक्ने हीराको अभिनय धेरैले मन पराए । दीप्ति शेरचन नाम गरेकी दर्शकले डायरी उपहार दिइन् हीरालाई । लेखेकी थिइन्, "सात/सातपटक नाटक हेरे पनि मेरो तिर्खा मेटिएन । पहिले नै थाहा भएको भए अझै धेरैपल्ट हर्ेर्थें । एकदिन अवश्य तपाईंहरूलाई भेट्न मुगु आउनेछु ।" ग्यास, पेट्रोल, मट्टीतेलको अभावले ग्रस्त राजधानीको तुलनामा मुगु नै राम्रो लाग्यो उनलाई । भने, "स्वच्छ हावा, चिसो पानी पाइने आफ्नै गाउ“ठाउ“ रमाइलो ।"कर्ण्ाालीका किशोरकिशोरीहरूको मुगु जिल्लामा नाटकघर बनाउने योजना छ । त्यसो त ०५१ सालदेखि नै स्थानीय क्लबमार्फ गाउ“घरमा सांस्कृतिक कार्यक्रम देखाउने गर्थे उनीहरू । दर्ुइ वर्षघि गुरुकुलस“ग सल्लाह गरेपछि कर्ण्ााली थिएटर खोल्न सफल भए । सुमन मल्ल र मीन भामको अगुवाइमा गत वर्षथिएटर स्थापना भएको हो ।संविधानसभा चुनावताका गाउ“गाउ“ पुगी नाटक देखाएका थिए उनीहरूले । मेला, पर्व र विशेष अवसरमा जनचेतना जगाउने खालका नाटकहरू देखाउदै आएका छन् । यसपटकचाहि“ पहिलेभन्दा फरक नाटकको सैद्धान्तिक ज्ञान सिक्न उनीहरूले काठमाडौ“को यात्रा गरेका हुन् । दर्ुइ महिनासम्म लगातार नाटक सिके भने एक महिनासम्म नाटक देखाए । १२ जना विराटनगर र एक जना जाजरकोटका कलाकारलेे नाटकमा अभिनय गरेका थिए ।कर्ण्ाालीका कलाकारले कल्पनै नगरेका घटना भए काठमाडौ“मा । छतेलवाडा गमगढीकी दर्ुगा हितानले चलचित्र भोगमा गीत गाउने अवसर पाइन् । नाटकमा बज्ने गीतमा पनि उनको स्वर छ । कुशल अभिनय पर््रदर्शनका कारण हीरालाई पनि दर्ुइवटा फिल्ममा खेल्ने प्रस्ताव आयो । तर, उनले खेल्न मानेनन् । चलचित्रभन्दा नाटक खेल्नमै उनलाई रमाइलो लाग्छ रे † भन्छन्, "म रङ्गमञ्चमै रमाउ“छु । चलचित्रभन्दा बढी सूचना, ज्ञान, मनोरञ्जन नाटकले दिन्छजस्तो लाग्छ ।"कर्ण्ली कहिल्यै नदेखेका जाजरकोटका शेरजङ्ग शाह, २४ र विराटनगरका अस्मिना भट्ट, जानकी तामाङ, सीता न्यौपाने, दीपा पोखरेलले कर्नाली दख्खिन बग्दो छमा राम्रो अभिनय गरेर नौलो अनुभुति गरे । "सुरुमा अप्ठ्यारो लाग्यो । पछि विस्तारै सहज लाग्न थाल्यो । अभिनय गर्दागर्दै देउडा नाच्न र गाउन पनि सिक“े," शेरजङ्गले सुनाए । राजधानीको सुविधासम्पन्न जीवन बा“चिरहेकी दर्शक अचला पोखरेलले जब तुइन तर्दा नदीमा विद्यार्थी बगेको देखिन्, तब उनको मुटु सिरङि्ग भयो । भन्छिन्, "कर्ण्ाालीको पीडा सुनेका मात्र थियौ“ । नाटक हेरेपछि त्यही“ पुगेजस्तै लाग्यो ।" बिरामी मानिसको मृत्यु हु“दा आइमाईले शव बोकेको देख्दा पाटनकी सफला राजभण्डारी र साधना रसिालको मन खिन्न भयो ।कथाकार महेशविक्रम शाह नाटक हेरेपछि आसु पुछ्दै थिए । उनी हुम्ला र जुम्ला नपुगेका होइनन् । त्यस क्षेत्रका पीडा, समस्या र दुःखलाई लिएर कथा पनि लेखेका छन् । उनलाई फेर िमुगु, हुम्ला, जुम्ला पुगेजस्तो लाग्यो रे † प्राध्यापक डीपी भण्डारीलाई पनि नाटक उत्कृष्ट लाग्यो । भने, "अहिलेसम्म हेरेजतिमा सबैभन्दा मन पर्‍यो । अभिनय पनि राम्रो छ । त्यहाको वस्तुस्थितिलाई कलात्मक पाराले प्रस्तुत गरएिको छ ।" नाटक हर्ेदा उपप्रधान तथा गृहमन्त्री वामदेव गौतमका आखाबाट पनि आसु टल्पलाए । मन्त्री किरण गुरुङ, प्रदीप ज्ञवाली, मोदनाथ प्रश्रति, नरहर िआचार्य, महेश आचार्य, गगन थापा पनि स्तब्ध बने । र्दर्जनौ“ नाटकमा अभिनय गरसिकेका गुरुकुलका कलाकार कमलमणि नेपालले यसरी दर्शकहरू रोएको कहिल्यै देखेका थिएनन् । नाटक निर्देशक सुनील पोखरेल चाडै कर्ण्ााली जाने सुरसारमा छन् । एसओएस बालग्राम भक्तपुरका शिक्षक प्रकाश गजुरेलले कलाकारसामु आफूले चिनेको संस्थामार्फ अध्यारो कर्ण्ाालीलाई सोलार उपलब्ध गराइदिने वाचा गरे । भने, "योजना, नीति निर्माण बनाउने देशका ठूला बुद्धिजीवीले पनि नाटक हर्ेर्नुपर्छ र तिनको आखाबाट पनि आसु बगोस् ।"कर्ण्ााली त दुःख र पीडाको एउटा प्रतिनिधि हो । कर्ण्ाालीपार िबाजुराको बूढीगङ्गा र बझाङको सेती पनि यस्तै यस्तै पीडा र अभाव बोकेर बग्ने गर्छन् । बाजुरा, अछाम र बझाङ जनताको आसु बनेर बगेका छन् बूढीगङ्गा र सेती । नदी किनारमा 'हटेरु'हरूको लामो लर्को देखिन्छ ।